قدرت ارتباطات؛ امتداد سه گانه کاستلز
قدرت ارتباطات؛ امتداد سه گانه کاستلز
این جامعه شناس اسپانیایی به خاطر نظریاتش در مورد جامعه شبکه ای و ارتباطات به یکی از مراجع معتبر علوم ارتباطات تبدیل شده است. طبق آمار موجود، بین سال های 2000 تا 2006 نوشته های کاستلز مآخذ بیشترین مقالات علم ارتباطات در جهان بوده است و همچنین در حوزه علوم اجتماعی وی از این حیث در رده چهارم قرار می گیرد.
کاستلز در سال 1942 در آلباسته واقع در اسپانیا به دنیا آمد. ایام نوجوانی در زمان حاکمیت فرانکو در نتیجه فعالیت های سیاسی مجبور شد از اسپانیا به فرانسه بگریزد. کاستلز توانست در سن بیست سالگی در فرانسه مدرک کارشناسی بگیرد. سپس مدرک دکتری خود را در رشته جامعه شناسی از دانشگاه سوربن اخذ کرد و بین سال های 1967 تا 1979 به عنوان استاد در همان دانشگاه تدریس کرد. سال 1979 کاستلز به عنوان پروفسور در زمینه های علوم اجتماعی و برنامه ریزی شهری و منطقه ای در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی مشغول به تدریس و تحقیق شد. سال 2001 کاستلز به صورت همزمان در دانشگاه اوبرتا دو کاتالونیا در بارسلونا و دانشگاه کالیفرنیا، به کار پرداخت. او در سال 2003 از برکلی به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نقل مکان کرد که این همکاری تا کنون ادامه دارد. کاستلز تا به حال در 300 مرکز علمی و دانشگاهی در 46 کشور جهان سخنرانی علمی داشته است. او مولف 22 کتاب است و در تالیف 21 کتاب دیگر هم همکاری داشته است. بیش از صد مقاله هم از وی در مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسیده است.
شناخته شده ترین کار کاستلز در ایران کتاب سه گانه «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه، و فرهنگ» بوده که بین سال های 1996 تا 1998 منتشر شده است. در واقع، این نظریه نتیجه بررسی های وی از دهه هفتاد میلادی به این سو بوده است. دو نظریه، محور دیدگاه های کاستلز است: نظریه اول که در دهه 1970 توسط وی پایه گذاری شد، نظریه «جامعه شناسی شهری مارکسیستی» بود که در آن بر اهمیت فعالیت های اجتماعی در جوامع شهری تاکید می شد. کاستلز با مطرح کردن عبارت «مصرف جمعی»، بسیاری از فعالیت های اجتماعی (مانند مصرف سوخت و استفاده از مسکن) را که در بعضی جوامع معنای سیاسی پیدا کرده اند دوباره به زندگی اجتماعی و شهری برگرداند و همچنین استفاده از فن آوری جدید را که در کشورهای بلوک شرق به ابزار سیاسی تبدیل شده بود در خدمت توسعه جوامع شهری قرار داد. محور دوم عبارت بود از مفهوم «فضای جریان ها» که در آن، شبکه مرکز جریان فعالیت های مختلف جامعه است و کلیه فرآیندهای جامعه حول این مرکز انجام می شود.
کتاب قدرت ارتباطات[1] که در میانه سال 2009 و به وسیله انتشارات دانشگاه آکسفورد در 590 صفحه منتشر شد را می توان ادامه و تکمیل کننده سه گانه ای دانست که کاستلز 12 سال پیش منتشر کرده بود. با این حال اگر بخواهیم این کتاب را تنها به یکی از آن سه جلد پیشین ربط دهیم، باید آن را ادامه جلد دوم از این سه گانه بدانیم که با نام قدرت هویت[2] در سال 1997 منتشر شد. کاستلز در این کتاب جدید بر نقش شبکه های ارتباطی در قدرت سازی در جامعه و مخصوصا قدرت سیاسی تاکید می کند. او قدرت را «ظرفیت نسبی [تعریف می کند] که یک کنشگر اجتماعی را قادر می سازد تا به صورت ناهمسنگ به روش هایی که در جهت خواست، منافع و ارزش های کنشگران قدرتمند عمل می کند و بر تصمیمات سایر کنشگران اجتماعی اثر بگذارد» (صفحه 10). قدرت یک ویژگی افراد یا گروه ها نیست بلکه یک رابطه است. این تعریف به صورت آشکار با شبکه ها و جامعه شبکه ای که موضوع اصلی این کتاب است، تناسب دارد.
ادعای اصلی کاستلز این است که 1) شبکه های ارتباطی نقش اصلی را در قدرت سازی در هر شبکه ای، از جمله شبکه های شرکتی، مالی، صنایع فرهنگی، فناوری یا شبکه های قدرت، دارند و 2) برنامه ریزی تک شبکه ها و انتقال میان شبکه های مختلف منابع اصلی قدرت هستند. او حتی می گوید که برنامه ریزان شبکه ها (شرکت های رسانه ای، نهادهای همگانی، ناشران، سردبیران، متخصصان) و انتقال دهندگانی مثل روپرت مرداک که شبکه های رسانه ای، فرهنگی، سیاسی و مالی را به هم پیوند می دهد، دارندگان قدرت در جامعه شبکه ای هستند (صفحه 429). از نظر کاستلز برنامه ریزان و انتقال دهندگان فرد نیستند، آنها موقعیت های شبکه ای هستند که در کنشگران اجتماعی تنمند شده اند. «مرداک یک گره است، هرچند این گره یک گره مهم است» (صفحه 429).
کاستلز چهار شکل قدرت در شبکه ها را از هم متمایز می کند. البته عناوینی که او به این اشکال قدرت می دهد کمی گیج کننده اند.
1) قدرت شبکه بندی.[3] قدرت شبکه بندی قدرتی است تعیین می کند چه کسی و چه چیزی در شبکه وارد شود. برنامه ریزان از طریق کردارهای دروازه بانی می توانند به یک فرد، یک رسانه یا یک پیام اجازه دهند که به یک شبکه وارد شود یا نه. یکی از مهم ترین ادعاهای کاستلز در این کتاب پیدایش آن چیزی است که اصطلاحا خود-ارتباط جمعی[4] نامیده است و به معنی استفاده از رسانه های نوین برای پیام های خصوصی است که از آن طریق توده ها می توانند در کنار ارتباطات سنتی به یکدیگر دسترسی پیدا کنند، و این باعث شده که ظرفیت دروازه بانی برنامه ریزان تضعیف شود. علاوه بر آن، در فضای جدید ظرفیت برنامه ریزی مجدد هم ایجاد و تقویت می شود.
2) قدرت شبکه ای.[5] قدرت شبکه ای قدرت پروتکل های ارتباطات شبکه ای است. ابداعی که بیش از همه چیز اینترنت را تحت تاثیر قرارداد، پروتکل ارتباطی[6] یا تی سی پی/آی پی بود. برای برقراری ارتباط میان رایانه ها و سیستم هایی که با هم تفاوت بسیار دارند، و برای اتصال شبکه های بسیاری که معماری و ویژگی های متفاوت دارند، نیاز به وجود پروتکل داریم. در سال 1973 یک گروه کاری مرکب از افرادی از آرپا، دانشگاه استنفورد، بی بی ان، و یو سی ال ای، پروتکل کنترل انتقال[7] (تی سی پی) را ایجاد کردند که به همراه پروتکل اینترنت (آی پی) هسته مرکزی اینترنت را -حتی- تا امروز تشکیل می دهند. برای این که اینترنت بتواند اهداف تجاری و اطلاعاتی را تامین کند، تولید کنندگان باید بر پروتکل های فنی ای که برای کاربران امکان انتقال و دسترسی موفقیت آمیز به داده ها را فراهم می کنند، توافق داشته باشند. هرچند پروتکل ها آشکارا به همگان خدمت کرده اند اما این استانداردها می توانند
این جامعه شناس اسپانیایی به خاطر نظریاتش در مورد جامعه شبکه ای و ارتباطات به یکی از مراجع معتبر علوم ارتباطات تبدیل شده است. طبق آمار موجود، بین سال های 2000 تا 2006 نوشته های کاستلز مآخذ بیشترین مقالات علم ارتباطات در جهان بوده است و همچنین در حوزه علوم اجتماعی وی از این حیث در رده چهارم قرار می گیرد.
کاستلز در سال 1942 در آلباسته واقع در اسپانیا به دنیا آمد. ایام نوجوانی در زمان حاکمیت فرانکو در نتیجه فعالیت های سیاسی مجبور شد از اسپانیا به فرانسه بگریزد. کاستلز توانست در سن بیست سالگی در فرانسه مدرک کارشناسی بگیرد. سپس مدرک دکتری خود را در رشته جامعه شناسی از دانشگاه سوربن اخذ کرد و بین سال های 1967 تا 1979 به عنوان استاد در همان دانشگاه تدریس کرد. سال 1979 کاستلز به عنوان پروفسور در زمینه های علوم اجتماعی و برنامه ریزی شهری و منطقه ای در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی مشغول به تدریس و تحقیق شد. سال 2001 کاستلز به صورت همزمان در دانشگاه اوبرتا دو کاتالونیا در بارسلونا و دانشگاه کالیفرنیا، به کار پرداخت. او در سال 2003 از برکلی به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نقل مکان کرد که این همکاری تا کنون ادامه دارد. کاستلز تا به حال در 300 مرکز علمی و دانشگاهی در 46 کشور جهان سخنرانی علمی داشته است. او مولف 22 کتاب است و در تالیف 21 کتاب دیگر هم همکاری داشته است. بیش از صد مقاله هم از وی در مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسیده است.
شناخته شده ترین کار کاستلز در ایران کتاب سه گانه «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه، و فرهنگ» بوده که بین سال های 1996 تا 1998 منتشر شده است. در واقع، این نظریه نتیجه بررسی های وی از دهه هفتاد میلادی به این سو بوده است. دو نظریه، محور دیدگاه های کاستلز است: نظریه اول که در دهه 1970 توسط وی پایه گذاری شد، نظریه «جامعه شناسی شهری مارکسیستی» بود که در آن بر اهمیت فعالیت های اجتماعی در جوامع شهری تاکید می شد. کاستلز با مطرح کردن عبارت «مصرف جمعی»، بسیاری از فعالیت های اجتماعی (مانند مصرف سوخت و استفاده از مسکن) را که در بعضی جوامع معنای سیاسی پیدا کرده اند دوباره به زندگی اجتماعی و شهری برگرداند و همچنین استفاده از فن آوری جدید را که در کشورهای بلوک شرق به ابزار سیاسی تبدیل شده بود در خدمت توسعه جوامع شهری قرار داد. محور دوم عبارت بود از مفهوم «فضای جریان ها» که در آن، شبکه مرکز جریان فعالیت های مختلف جامعه است و کلیه فرآیندهای جامعه حول این مرکز انجام می شود.
کتاب قدرت ارتباطات[1] که در میانه سال 2009 و به وسیله انتشارات دانشگاه آکسفورد در 590 صفحه منتشر شد را می توان ادامه و تکمیل کننده سه گانه ای دانست که کاستلز 12 سال پیش منتشر کرده بود. با این حال اگر بخواهیم این کتاب را تنها به یکی از آن سه جلد پیشین ربط دهیم، باید آن را ادامه جلد دوم از این سه گانه بدانیم که با نام قدرت هویت[2] در سال 1997 منتشر شد. کاستلز در این کتاب جدید بر نقش شبکه های ارتباطی در قدرت سازی در جامعه و مخصوصا قدرت سیاسی تاکید می کند. او قدرت را «ظرفیت نسبی [تعریف می کند] که یک کنشگر اجتماعی را قادر می سازد تا به صورت ناهمسنگ به روش هایی که در جهت خواست، منافع و ارزش های کنشگران قدرتمند عمل می کند و بر تصمیمات سایر کنشگران اجتماعی اثر بگذارد» (صفحه 10). قدرت یک ویژگی افراد یا گروه ها نیست بلکه یک رابطه است. این تعریف به صورت آشکار با شبکه ها و جامعه شبکه ای که موضوع اصلی این کتاب است، تناسب دارد.
ادعای اصلی کاستلز این است که 1) شبکه های ارتباطی نقش اصلی را در قدرت سازی در هر شبکه ای، از جمله شبکه های شرکتی، مالی، صنایع فرهنگی، فناوری یا شبکه های قدرت، دارند و 2) برنامه ریزی تک شبکه ها و انتقال میان شبکه های مختلف منابع اصلی قدرت هستند. او حتی می گوید که برنامه ریزان شبکه ها (شرکت های رسانه ای، نهادهای همگانی، ناشران، سردبیران، متخصصان) و انتقال دهندگانی مثل روپرت مرداک که شبکه های رسانه ای، فرهنگی، سیاسی و مالی را به هم پیوند می دهد، دارندگان قدرت در جامعه شبکه ای هستند (صفحه 429). از نظر کاستلز برنامه ریزان و انتقال دهندگان فرد نیستند، آنها موقعیت های شبکه ای هستند که در کنشگران اجتماعی تنمند شده اند. «مرداک یک گره است، هرچند این گره یک گره مهم است» (صفحه 429).
کاستلز چهار شکل قدرت در شبکه ها را از هم متمایز می کند. البته عناوینی که او به این اشکال قدرت می دهد کمی گیج کننده اند.
1) قدرت شبکه بندی.[3] قدرت شبکه بندی قدرتی است تعیین می کند چه کسی و چه چیزی در شبکه وارد شود. برنامه ریزان از طریق کردارهای دروازه بانی می توانند به یک فرد، یک رسانه یا یک پیام اجازه دهند که به یک شبکه وارد شود یا نه. یکی از مهم ترین ادعاهای کاستلز در این کتاب پیدایش آن چیزی است که اصطلاحا خود-ارتباط جمعی[4] نامیده است و به معنی استفاده از رسانه های نوین برای پیام های خصوصی است که از آن طریق توده ها می توانند در کنار ارتباطات سنتی به یکدیگر دسترسی پیدا کنند، و این باعث شده که ظرفیت دروازه بانی برنامه ریزان تضعیف شود. علاوه بر آن، در فضای جدید ظرفیت برنامه ریزی مجدد هم ایجاد و تقویت می شود.
2) قدرت شبکه ای.[5] قدرت شبکه ای قدرت پروتکل های ارتباطات شبکه ای است. ابداعی که بیش از همه چیز اینترنت را تحت تاثیر قرارداد، پروتکل ارتباطی[6] یا تی سی پی/آی پی بود. برای برقراری ارتباط میان رایانه ها و سیستم هایی که با هم تفاوت بسیار دارند، و برای اتصال شبکه های بسیاری که معماری و ویژگی های متفاوت دارند، نیاز به وجود پروتکل داریم. در سال 1973 یک گروه کاری مرکب از افرادی از آرپا، دانشگاه استنفورد، بی بی ان، و یو سی ال ای، پروتکل کنترل انتقال[7] (تی سی پی) را ایجاد کردند که به همراه پروتکل اینترنت (آی پی) هسته مرکزی اینترنت را -حتی- تا امروز تشکیل می دهند. برای این که اینترنت بتواند اهداف تجاری و اطلاعاتی را تامین کند، تولید کنندگان باید بر پروتکل های فنی ای که برای کاربران امکان انتقال و دسترسی موفقیت آمیز به داده ها را فراهم می کنند، توافق داشته باشند. هرچند پروتکل ها آشکارا به همگان خدمت کرده اند اما این استانداردها می توانند
+ نوشته شده در پنجشنبه ۲۹ تیر ۱۳۹۱ ساعت 7:36 توسط کیانوش کاکاوند
|