شهري پر از اولين ها

    پس از نصب اولين ماشين چاپ در تبريز بود كه كشور وارد دنياي تبادل گسترده اطلاعات و دانش شد. اولين دستگاه چاپ در سال هاي وقوع جنگ هاي ايران و روس در تبريز نصب شد. نخستين كتابي كه به زيور چاپ آراسته شد «رساله جهاديه» اثر ميرزا عيسي قائم مقام بود كه چاپ اين رساله نخست در تبريز در سال 1233 ه.ق بوده است. چاپ دوم آن نيز در 76 صفحه به قطع رقعي با حروف درشت حلبي درسال 1234 به چاپ رسيد.

    بعد از صنعت چاپ تبريزي ها براي اولين بار اقدام به ترجمه كتاب هاي خارجي كردند. به فرمان عباس ميرزا يكي از دانشجوياني كه از انگلستان بازگشته بود به نام ميرزارضا تبريزي آثار ولتر را از انگليسي به فارسي برگرداند. اما دومين كار ترجمه اي وي يعني «سقوط امپراطوري روم» با واكنش هاي شديدي از جانب فتحعلي شاه مواجه شد و در نتيجه جلد دوم آن هرگز چاپ نشد.

    ميرزا فتحعلي آخوندزاده پيشرو نمايشنامه نويسي است. وي رماني تحت عنوان «ستارگان فريب خورده حكايت يوسف شاه سراج» به زبان تركي آذري نوشت.

    عبدالرحيم نجارزاده تبريزي «طالبوف» نخستين نويسنده مدرن در ادبيات كودك است كه نوشته هايش مخصوص بچه ها است. كتاب «احمد يا سفينه طالبي» او كتابي آموزشي است براي كودكان كه مانند ديگر آثارش به دور از پيچيدگي هاي لفظي است و در دو جلد چاپ شده است.

    جبار باغچه بان نيز اولين مولف و ناشر كتاب كودكان در ايران و همچنين پايه گذار ادبيات نوين كودكان در ايران است. صمد بهرنگي نيز دوست صميمي بچه ها و مردمي ترين چهره ادبيات معاصر كودكان و نوجوانان است. او كه آگاهي دادن به كودكان را در قصه نويسي باب كرد و رسام ارژنگي نيز نخستين نقاش ايراني است كه داستان هاي كودكان را به تصوير كشيد.

    آذربايجاني ها در زمينه روزنامه نگاري و پرورش افكار و انديشه هاي مردم نيز به ارائه خدمات پرداخته اند. زماني كه فرمانروايان قاجار از بيداري مردم و شكلگيري افكار عمومي واهمه داشتند نه تنها براي جرايد امكان نشر نبود بلكه خوانندگان نشريات را نيز مجازات مي كردند، به همين علت چند تن از تبريزي هاي مبارز در استانبول با تاسيس روزنامه اختر نوعي روزنامه نگاري وطني را بنيان نهادند.

    روزنامه اختر در سال 1292 ه.ق به تشويق ميرزا نجف قلي خان و به نويسندگي ميرزا مهدي خان تبريزي آغاز به كار كرد. حدود 15 سال بعد از انتشار اختر بود كه قانون، حكمت، ثريا، حبل المتين، پرورش و ... چاپ شدند.

    يكي ديگر از اولين هاي تبريز، تاسيس كتابخانه هاي عمومي است. كتابخانه خازن لشكر، كتابخانه ميرزااسحاق خان معزالدوله، كتابخانه انجمن معارف و كتابخانه تربيت. موسس اولين كتابخانه عمومي ايران در تبريز ميرزا حسن خان خازن لشكر بود. دومين كتابخانه تبريز در سال 1321 ه .ق به همت ميرزا اسحاق خان بنياد يافت .كتابخانه نشر معارف نيز در سال 1337 ه .ق تاسيس شده است. محمدعلي تربيت نيز كه يكي از فرهيختگان تبريز بود با تاسيس كتاب فروشي تربيت در تبريز كه يكي از مراكز فعاليت هاي سياسي و آزاديخواهي بود زمينه ايجاد كتابخانه معروف تربيت را در سال 1300 ه .ش به وجود آورد.

    بايد اذعان كرد كه شمارش اولين هاي تبريز كهن در اين مجال اندك نمي گنجد بنابراين فقط به عنوان اولين هاي اين شهر اشاره مي شود .

    تبريز نخستين شهري است كه صاحب سينما شد، حتي اولين نمايشنامه و تئاترها در تبريز شكل گرفت. با نام قاسم ميرزا، آغازگر عكاسي و رسام عرب زاده، پدر فرش نوين ايران آشناييم، تاسيس نخستين دانشكده فرش در تبريز رخ داد و تاسيس اولين دانشكده پرستاري و مامايي، دكتر حميد نطقي، پدر روابط عمومي ايران و كلنل محمد تقي خان پسيان، اولين هوانورد ايران است.

    در تبريز كانون انتشار اسكناس، مهد برپايي انجمن زنان و خاستگاه نخستين خيزش ضد استعماري است، نخستين مركز لرزه نگاري در تبريز تاسيس شد. ابوالقاسم فيوضات نخستين كودكستان را راه انداخت و در تبريز بود كه اولين مدرسه نابينايان شكل گرفت. جبار باغچه بان موسس نخستين مدرسه كرو لال ها و رشديه تبريزي پدر آموزش و پرورش نوين ايران محسوب مي شوند.

    شایان ذکر است مرحوم دکتر صمد سرداري نيا مورخ برجسته و شهیر کشور به تمامي موارد ذکر شده و بسیاری از اولین های دیگر تبریز با اسناد تاريخي در كتاب «تبريز شهر اولين ها» اشاره كرده است.

روحش شاد و یادش گرامی باد .